Σε τούτη την αττική μελανόμορφη κύλικα, του περίφημου
αθηναίου αγγειοπλάστη και αγγειογράφου Εξηκία, πλασμένη γύρω στα 540 με 535
π.Χ., ο Διόνυσος πλέει προς τη Νάξο έχοντας μεταμορφώσει σε δελφίνια τους
Τυρρηνούς πειρατές (Ετρούσκους ίσως, ή Πελασγούς) που μάταια προσπάθησαν να τον
αιχμαλωτίσουν.
Είναι η αρχαιότερη γνωστή κύλικα «τύπου Α» –
νέο σχήμα αγγείου, το οποίο πιθανότατα οφείλεται στον Εξηκία. Το αγγείο βρέθηκε
στην ετρουσκική πόλη Vulci (100 χλμ.
βόρεια της Ρώμης) και εκτίθεται στο Μόναχο (Staatliche Antikensammlungen).
Στην εξωτερική του επιφάνεια εικονίζεται σε
κάθε όψη από ένα ζεύγος μεγάλων αποτροπαϊκών οφθαλμών – έτσι ονομάζουν οι
αρχαιολόγοι τα (συνήθη στις κύλικες τύπου Α) ορθάνοιχτα μάτια, με τις διεσταλμένες
κόρες. Μάλλον πρόκειται για εικονογραφική καινοτομία του Εξηκία, η οποία
παραπέμπει άμεσα στο διονυσιακό βλέμμα (βλ. και Ευριπίδη Βάκχες, στ. 470: «ὁρῶν ὁρῶντα»), όπως
είχε απεικονιστεί από τον Κλειτία το 570-565 π.Χ. στο περίφημο αγγείο François.
Γύρω από τις λαβές της κύλικας αποδίδονται
δυο επικές σκηνές· ενδεχομένως, οι μάχες γύρω από το νεκρό Αχιλλέα και τον Πάτροκλο.
(Πρόλαβε
άραγε ο Διόνυσος την Αριάδνη ζωντανή; Μήπως οι πειρατές ήταν όργανα του Θησέα,
της Αθηνάς ή της Αρτέμιδας; Τι ρόλο έπαιξε η Αίγλη και ο Ώναρος; Κι εκείνο το
μοιραίο δέντρο; Τα ερωτήματα μένουν μετέωρα. Γι’ αυτό οι μύθοι είναι σαγηνευτικοί:
Κάθε θνητός υιοθετεί την εκδοχή που του ταιριάζει).
